CIJFERS VAN DE BB

Loek Kress

Vanaf 1977 woonde ik als student op kamers in de Uithoornstraat 19, aan de achterkant en had dus volop uitzicht op de witte nummers op de achterkant van de huizen aan de Vrijheidslaan. Ook mij intrigeerden die. Mijn hospita vertelde dat die voor de BB (Bescherming Burgerbevolking) waren.

cijfersvrijheidslaan1
Cijfer van Vrijheidslaan 26, gezien vanaf Uithoornstraat 17. Daarboven is het authentieke cijfer nog te zien - * Foto: Jos Wiersema

De BB bestond van ca. 1952 tot 1985 en had tot taak de hulpverlening bij rampen en de Civiele Verdediging. Dit laatste hield in het zo veel mogelijk weerbaar houden van de bevolking tijdens oorlogsomstandigheden, voornamelijk door het voorkomen en bestrijden van schade en letsel bij burgers door oorlogsomstandigheden. Typisch een product van de Koude Oorlog.

Het geheel werd bevolkt door vrijwilligers en "buitengewoon dienstplichtigen" waarvan de laatsten wegens leeftijd en/of misbaarheid voor de overige landsverdediging daar werden ingedeeld. De motivatie was dan ook buitengewoon.
Het geheel had, zeker na ca. 1965 een nogal hoog "Dad's Army" c.q. schutters-gehalte.

Eén van de verspreide brochures waren de "Wenken" uit 1962 (het jaar van de Cuba-crisis, het hoogtepunt van de Koude Oorlog), die ik als jochie met grote fascinatie doorlas. Het ging daarin over belangwekkende zaken als de Atoombom: Te herkennen aan Flits, Drukgolf en Fall-Out (met pentekeningen als illustratie). Men kon zich wapenen tegen de gevolgen door, als men de sirenes hoorde of een paddestoelwolk (pentekening) zag, zich te begeven naar de dichtstbijzijnde openbare schuilkelder, de privé schuilplaats in de tuin (pentekening van een soort half ingegraven vat van golfplaat, zo mogelijk bedekt met aarde). Of diende plaats te nemen onder de trap, die niet snel zou instorten. Men voede zich tijdens het verblijf in de schuilplaats met houdbare levensmiddelen, waartoe men deze in de schuilplaats diende op te slaan. Aanbevolen werd een "sloopje" erwten. Voor brandbestrijding diende de emmerpomp (Lichte variatie op het thema fietspomp+zinken emmer+tuinslang)
Overigens, ik heb nog nooit iemand gesproken die wel eens een sloopje erwten had gezien, en daarbij kunnen we teruggaan tot geboortejaar 1876...(mijn oudtante)

cijfersvrijheidslaan2
Cijfer van Vrijheidslaan 24, gezien vanaf Uithoornstraat 17 - * Foto: Jos Wiersema

Mijn vader's broer Ed had als krijgsgevangene In Nagasaki op 9 augustus 1945, om 11:02 Fat Man horen en voelen afgaan, diep in een kopermijn. Daarna had hij aan de hulpverlening deelgenomen. Hij glimlachte wrang bij het lezen van deze wenken.
De BB had diverse afdelingen: de brandweer-, reddings- en pioniersorganisatie. Daarnaast had men de lokale organisatie, die in uiterste instantie bestond uit "Blokploegen", die ieder verantwoordelijk waren voor de BB-taken voor één huizenblok. Het geheel onder leiding van een Blokhoofd.
En dat brengt ons terug in de Rivierenbuurt. Aan de voordeur van een woning aan de Vrijheidslaan, ook voorzien van een geschilderd wit nummer aan de achterzijde, zat een emaille bordje met "Blokhoofd BB".

Toen ik tegen mijn grootmoeder (Amsterdam 1892-1985) begon over "Blokhoofd", reageerde zij met "Nummer 55, LICHT UIT!". De kenmerkende uitroep van het blokhoofd tijdens de oorlog. Het ging dan over het zichtbaar zijn van licht ondanks de verplichte verduisteringsmaatregelen i.v.m. zichtbaarheid van "mikpunten" voor luchtaanvallen.

De verduisteringsplicht bestond vanaf het begin van de oorlog, vanaf de nacht van 10 op 11 mei 1940. Op de naleving van de verduisteringsmaatregelen werd toegezien door de plaatselijke Luchtbeschermingsdienst. De Amsterdamse LBD werd opgericht in 1924, maar pas werkelijk actief vanaf 1936.De bezetter handhaafde de LBD vanaf 1940 naadloos. De LBD werd opgeheven in 1945. De taken werden hervat door de BB in 1952. De oorlogstaken van de BB werden afgeschaft in 1985.

Conclusie: De nummers zaten er zodat het Blokhoofd de verduistering ook aan de achterzijde kon controleren en handhaven. Zij waren nuttig vanaf 1936 tot 1985. Op vele plaatsen in Amsterdam zaten ze niet, zodat het waarschijnlijk is dat het aanbrengen ook afhing van de mening van het betreffende blokhoofd. Ze hoeven dus niet gelijktijdig te zijn aangebracht, zodat dit plaatsgevonden kan hebben van 1939-1945 en/of 1952-1985. Dus onder auspiciën van de Luchtbeschermingsdienst, al dan niet aangestuurd door de Duitsers, of de BB. Inderdaad heb ik zelf eind jaren 70 op de achterzijde van huizen aan de Vrijheidslaan vers (over)geschilderde nummers gezien.

Zelf heb ik het nog gebracht tot wnd pelotonscommandant van een medisch peloton bij de Regionale Rampen Organisatie, de opvolger van de BB. Een organisatie die iets zinniger opereerde dan de BB. Tijdens de Bijlmerramp b.v. heeft de RRO nuttig werk kunnen doen. Een gespecialiseerde medische groep, de SIGMA-teams, droegen toen witte pakken...
Voor het nageslacht: ik was bij de flat aanwezig van 19.30 tot 23.30. Vanuit mijn witte pak heb ik de inhoud van alle andere aanwezige witte pakken kunnen identificeren. Als er "vreemden" rondliepen, werden ze voortdurend aangesproken en na behoorlijke legitimatie en na bewijs van er al dan niet te maken hebben, gingen ze vervolgens aan het werk of werden afgevoerd onder het motto, "bij twijfel wegwezen". Pottenkijkers, ramptoeristen en overenthousiaste hulpverleners liepen ernstig in de weg en werden dus weggestuurd, weggescholden of desnoods meer afdoende naar elders geholpen: "Er is wat afgemasseerd die avond" aldus de politie. Dus de kans dat daar "vreemde figuren" hebben rondgelopen die stiekem werk hebben gedaan, is knapjes klein.
Maar dat is weer een ander verhaal. Waarin al aardig legendevorming plaatsvindt.

Documenten omtrent het aanbrengen van die nummers zijn mij niet bekend. Gezien het feit dat deze nummers niet systematisch op alle plaatsen zijn aangebracht lijkt het mij waarschijnlijk dat deze opdracht uitging van de afzonderlijke blokhoofden, althans van lagere niveaus binnen de organisatie. Ook dient bedacht te worden dat het in die tijd (1930), ook al gezien het heersende (functioneel) analfabetisme lang niet zo gebruikelijk was met circulaires of brochures te werken maar veel meer met persoonlijke bezoeken. Ook stond de bevolking veel minder kritisch ten opzichte van "dienstopdrachten" door gezagsdragers. Speculatief: Ik kan mij zelfs voorstellen dat deze opdracht nooit op papier gestaan heeft. Ook kan ik mij persoonlijk niet herinneren dit soort nummers ergens anders - in Amsterdam, maar ook vergelijkbare wijken in Rotterdam, Den Haag, Dordrecht, Utrecht, ooit gezien te hebben. Ik zag ze voor het eerst en het laatst in de Rivierenbuurt.

Ik heb een handje voetnoten bij elkaar gezocht. Lees de bijlage voor een nadere samenvatting documentatie en toelichting. Uit de documentatie blijkt helaas dat de tekst van het Verzetsmuseum onjuist is.

* Met hartelijke dank aan de bewoner van de Uithoornstraat 17 huis, om Jos Wiersema in de gelegenheid te stellen de foto's te maken. 



Deel dit artikel nu met uw vrienden